• Όπως η υπέρταση, η αυξημένη χοληστερίνη επιταχύνει την αρτηριοσκλήρυνση με αποτέλεσμα να αυξάνει σημαντικά τον κίνδυνο εμφάνισης καρδιαγγειακών επεισοδίων (κυρίως εμφραγμάτων). Η χοληστερίνη δεν είναι απλά θέμα σωστής διατροφής, αλλά παράγεται από τον ίδιο τον οργανισμό στο συκώτι και σε μικρότερο ποσοστό, προσλαμβάνεται με τις τροφές που περιέχουν ζωικά λίπη (αυγά, προϊόντα κρέατος, γαλακτοκομικά προϊόντα, κ.λπ.). Η αύξησή της οφείλεται τόσο σε διαταραχή του μεταβολισμού του οργανισμού, όσο και σε αυξημένη πρόσληψη ζωικών λιπών με το φαγητό. Σπανιότερα, οφείλεται σε άλλα νοσήματα, όπως σε μειωμένη λειτουργία του θυρεοειδή αδένα (υποθυρεοειδισμός) ή κάποια βλάβη των νεφρών (νεφρωσικό σύνδρομο).Η αύξηση της χοληστερίνης και των τριγλυκεριδίων δεν προκαλεί κανένα σύμπτωμα.

• Η LDL-χοληστερίνη είναι η λεγόμενη «κακή χοληστερίνη», η οποία διεισδύει στο τοίχωμα των αγγείων (αρτηριών) και έτσι ξεκινάει η διαδικασία της αρτηριοσκλήρυνσης. Η διείσδυση αυτή αυξάνεται όσο περισσότερη LDL-χοληστερίνη υπάρχει στο αίμα. Αντίθετα, η HDL-χοληστερίνη ή «καλή χοληστερίνη» δρα προστατευτικά απομακρύνοντας την «κακή» LDL-χοληστερίνη από το τοίχωμα των αγγείων και έτσι παρεμποδίζει την εξέλιξη της αρτηριοσκλήρυνσης. Τα τριγλυκερίδια είναι άλλα λιπίδια που κυκλοφορούν στο αίμα και μπορεί να προέρχονται από τις τροφές ή να συντίθενται από τον ίδιο τον οργανισμό.
• Η αύξηση των τριγλυκεριδίων οφείλεται σε διαταραχή του μεταβολισμού του οργανισμού και σε αυξημένη πρόσληψη με το φαγητό. Ο αρρύθμιστος διαβήτης, η αύξηση του βάρους, η κατάχρηση αλκοόλ και κάποια φάρμακα επίσης αυξάνουν τα τριγλυκερίδια. Οι μακροχρόνιες συνέπειες των αυξημένων τριγλυκεριδίων είναι η στεφανιαία νόσος (σε μικρότερο βαθμό από όσο η αυξημένη χοληστερίνη) και η παγκρεατίτιδα (σοβαρή οξεία κατάσταση με δυνατό πόνο στην κοιλιά που χρειάζεται άμεση εισαγωγή σε νοσοκομείο) και παρατηρείται σε περιπτώσεις μεγάλης αύξησης των τριγλυκεριδίων στο αίμα (>1.000 mg/dl).

• Για την εξέταση των λιπιδίων του αίματος πρέπει να προηγείται αποχή από το φαγητό για 12 έως 14 ώρες (διαφορετικά θα επηρεασθεί η τιμή των τριγλυκεριδίων). Η πρώτη εξέταση πρέπει να γίνεται σε ηλικία 30 ετών στους άνδρες και 40 στις γυναίκες.Εξαίρεση αποτελούν τα άτομα με διαβήτη, τα άτομα που έχουν οικογενειακό ιστορικό καρδιαγγειακού επεισοδίου στους γονείς ή τα αδέλφια (πριν τα 50 για τους άνδρες ή πριν τα 60 για τις γυναίκες), τα άτομα με οικογενειακό ιστορικό οικογενούς (κληρονομικής) υπερλιπιδαιμίας και τα άτομα που έχουν και άλλους παράγοντες κινδύνου όπως κάπνισμα, υπέρταση, κλπ. Η εξέταση πρέπει να περιλαμβάνει την ολική χοληστερίνη, την HDL-χοληστερίνη, την LDL-χοληστερίνη και τα τριγλυκερίδια. Σε άτομα με φυσιολογικές τιμές λιπιδίων συνιστάται επανέλεγχος κάθε 5 χρόνια. Τα άτομα που έχουν οριακά φυσιολογικές τιμές μπορεί να χρειαστούν επανάληψη νωρίτερα, ενώ αντίθετα τα άτομα με εντελώς φυσιολογικές τιμές και χωρίς άλλους παράγοντες κινδύνου αργότερα. Όταν παρατηρούνται αυξημένες τιμές χρειάζεται στενότερη παρακολούθηση από το γιατρό.

Όσο χαμηλότερες είναι οι τιμές της ολικής και της «κακής» LDL-χοληστερίνης και όσο υψηλότερες οι τιμές της «καλής» HDL-χοληστερίνης, τόσο το καλύτερο, δηλαδή τόσο μειώνεται η πιθανότητα εμφάνισης ενός καρδιακού επεισοδίου. Οι ιδανικές τιμές των λιπιδίων αίματος φαίνονται στον παρακάτω πίνακα.

Ιδανικές τιμές λιπιδίων αίματος

Αν οι τιμές της χοληστερίνης ξεπερνούν αυτά τα όρια πρέπει να γίνεται μακροχρόνια προσπάθεια για τη μείωσή τους με δίαιτα, σωματική άσκηση και ενδεχομένως και φάρμακα. Η αύξηση της χοληστερίνης πρέπει να επιβεβαιωθεί με επανειλημμένες μετρήσεις (απαιτούνται τουλάχιστον 2 μετρήσεις). Στους αρρώστους με πολύ μεγάλο κίνδυνο για καρδιακά επεισόδια (προηγούμενο έμφραγμα ή εγκεφαλικό επεισόδιο, διαβήτης, συνύπαρξη πολλών παραγόντων κινδύνου ή πολύ αυξημένες τιμές χοληστερίνης), συνήθως χρειάζεται άμεση έναρξη φαρμακευτικής θεραπείας (πάντα μαζί με δίαιτα). Στις άλλες περιπτώσεις που είναι οι συνηθέστερες, ο γιατρός μπορεί να περιμένει 3-6 μήνες πριν αποφασίσει να χορηγήσει φάρμακα.

• Η μείωση του βάρους του σώματος στα υπέρβαρα άτομα μειώνει την ολική χοληστερίνη και τα τριγλυκερίδια.
• Επίσης πρέπει να γίνει αλλαγή του τρόπου ζωής και των διατροφικών συνηθειών και να ακολουθηθεί μια σωστή και υγιεινή διατροφή. Η συστηματική σωματική άσκηση επίσης βοηθά σημαντικά μειώνοντας την «κακή» LDL-χοληστερίνη και κυρίως αυξάνοντας την «καλή» HDL-χοληστερίνη. Περιορίστε τα τρόφιμα που είναι πλούσια σε κορεσμένο λίπος, όπως λιπαρά κρέατα (αρνί, χοιρινό), ζαμπόν, μπέϊκον, λιπαρά τυριά, βούτυρο, μαργαρίνες, πλήρη γαλακτομικά προϊόντα, κρέμα σαντιγί, αβοκάντο, ξηροί καρποί, κύβοι ζωμού κότας, βοδινού και λαχανικών. Περιορίστε τα τρόφιμα που είναι πλούσια σε χοληστερίνη, όπως κρόκος αυγού, βούτυρο, κρέμα γάλακτος, εντόσθια, μυαλά, αρνί, γαρίδες, μύδια, αστακός, πλήρη γαλακτομικά προϊόντα, μαγιονέζα. Συμπεριλάβετε στο διαιτολόγιό σας άπαχα ή ημιάπαχα γαλακτομικά προϊόντα (γάλα, γιαούρτι), άπαχα τυριά (άλιπη μυζήθρα, άλιπο ανθότυρο), όσπρια, ψωμί και δημητριακά ολικής αλέσεως, καθώς και φρούτα και λαχανικά. Αφαιρείτε το ορατό λίπος από το κρέας και αποφεύγετε τα τηγανιτά. Χρησιμοποιείτε σάλτσες και γαρνιτούρες με ελάχιστο λίπος. Χρησιμοποιείτε μόνο ελαιόλαδο στο μαγείρεμα και σε μικρές ποσότητες. Περιορίστε την κατανάλωση αλκοόλ. Από το σύνολο των ημερησίων θερμίδων, οι πρωτεΐνες (λευκώματα) πρέπει να αποτελούν το 15% του συνόλου, το λίπος 30% και οι υδατάνθρακες το υπόλοιπο (πάνω από 50% των ημερήσιων θερμίδων). Να κάνετε άσκηση περίπου μισή έως μία ώρα την ημέρα τις περισσότερες μέρες της εβδομάδας (όχι λιγότερες από τρεις). Να προτιμάτε το γρήγορα περπάτημα, το ποδήλατο, την κολύμβηση, κ.λπ. Υπάρχουν επίσης τροφές εμπλουτισμένες με φυτικές στερόλες (γάλα, γιαούρτι, μαργαρίνη) που μπορούν να μειώσουν κατά 10% την κακή LDL- χοληστερίνη.

• Όπως και με τη φαρμακευτική θεραπεία της υπέρτασης, έτσι και η θεραπεία της αυξημένης χοληστερίνης χορηγείται, με ελάχιστες εξαιρέσεις, για όλη τη ζωή. Το κριτήριο για την έναρξη φαρμακευτικής αγωγής είναι κυρίως οι τιμές της LDL-χοληστερίνης και όχι η ολική χοληστερίνη ή η HDL-χοληστερίνη. Η απόφαση για τη χορήγηση φαρμάκων δεν εξαρτάται μόνον από το πόσο αυξημένη είναι η χοληστερίνη, αλλά και από το πόσο κινδυνεύει ο άρρωστος. Για παράδειγμα, ένας ασθενής με LDL-χοληστερίνη 120 mg/dl που έχει περάσει έμφραγμα ή εγκεφαλικό επεισόδιο ή είναι διαβητικός θα χρειασθεί φάρμακο, ενώ ένα νεαρό άτομο με χοληστερίνη .χ. 160 mg/dl χωρίς προβλήματα (χωρίς έμφραγμα, υπέρταση ή διαβήτη, μη καπνιστής, κ.λπ.) μπορεί να περιορισθεί στη δίαιτα και την ασκηση. Ο γιατρός θα αποφασίσει τη διάρκεια της υγιεινοδιαιτητικής παρέμβασης και πότε και σε ποιον χρειάζεται φαρμακευτική θεραπεία. Οι ίδιοι κανόνες θεραπείας ακολουθούνται και στα ηλικιωμένα άτομα αν βρίσκονται σε καλή κατάσταση και δεν υπάρχουν άλλα σοβαρά προβλήματα.

Στατίνες

Είναι τα πιο σημαντικά φάρμακα για τη μείωση της χοληστερίνης επειδή είναι τα αποτελεσματικότερα και έχουν μελετηθεί για μεγάλο χρονικό διαστημα. Οι παρενέργειές τους είναι σπάνιες. Κάποιες φορές μπορεί να αυξήσουν τα επίπεδα στο αίμα ενζύμων που έχουν σχέση με τη λειτουργία του συκωτιού (δηλαδή τις τρανσαμινάσες). Μικρές αυξήσεις μέχρι το τριπλάσιο από το ανώτερο φυσιολογικό συνήθως δεν είναι λόγος διακοπής της θεραπείας αλλά πιο συχνής παρακολούθησης των ατόμων. Πολύ σπάνια μπορεί να προκαλέσουν βλάβες στους μυς, κυρίως όταν χορηγούνται ταυτόχρονα με ορισμένα άλλα φάρμακα. Έτσι οι στατίνες πρέπει να δίνονται με συνταγή γιατρού, ο οποίος πρέπει να γνωρίζει τι άλλα φάρμακα παίρνει ο ασθενής. Οι στατίνες μπορούν να μειώσουν την LDL-χοληστερίνη κατά 20 έως 60% από την αρχική της τιμή.

Εζετιμίδη

Το φάρμακο αυτό μειώνει την απορρόφηση της χοληστερίνης από το έντερο και έτσι μειώνει την κακή χοληστερίνη. Είναι ήπιο φάρμακο όσον αφορά τη μείωση της κακής LDL-χοληστερίνης ως μονοθεραπεία, όταν όμως συνδυασθεί με στατίνη βοηθάει σημαντικά στην αποτελεσματική μείωση της κακής χοληστερίνης. Η εζετιμίδη έχει ελάχιστες και μη αξιόλογες παρενέργειες.

Φιμπράτες

Χρησιμοποιούνται κυρίως για τη μείωση των τριλυκεριδίων. Είναι ασφαλή φάρμακα. Δεν πρέπει να χορηγούνται σε άτομα με βλάβη του νεφρού (νεφρική ανεπάρκεια). Οι φιμπράτες μειώνουν ελάχιστα την κακή LDL-χοληστερίνη, αυξάνουν όμως την καλή ΗDL-χοληστερίνη

Ωμέγα-3 λιπαρά οξέα

Μειώνουν σημαντικά τα τριγλυκερίδια

Σόγια

Η σόγια περιέχει ισοφλαβόνες, οι οποίες μιμούνται τη δράση των οιστρογόνων. Μία δίαιτα πλούσια σε σόγια μπορεί να μειώσει ελαφρά την ολική χοληστερίνη, την LDL-χοληστερίνη και τα τριγλυκερίδια και να αυξήσει την HDL-χοληστερίνη. Εν τούτοις, δεν συνιστάται να αντικατασταθεί η πρωτεΐνη των φαγητών με σόγια.

Φυτικές στανόλες και στερόλες

Φαίνεται ότι μειώνουν την απορρόφηση της χοληστερίνης από το έντερο. Υπάρχουν στα φρούτα, τα λαχανικά, τους ξηρούς καρπούς και τα όσπρια. Επίσης περιλαμβάνονται σε ορισμένα εμπορικά προϊόντα (μαργαρίνες, γάλα, γιαούρτι) και διαιτητικά συμπληρώματα. Όταν λαμβάνονται στις συνιστώμενες ποσότητες μπορούν να μειώσουν την ολική και την LDL-χοληστερίνη. Όμως, δεν έχει ακόμη αποδειχθεί ότι μειώνουν τον κίνδυνο για καρδιαγγειακά επεισόδια.

• Η υπέρταση είναι ένας από τους σημαντικότερους και τους συχνότερους παράγοντες που αυξάνουν τον κίνδυνο τόσο για εγκεφαλικό επεισόδιο όσο και για έμφραγμα. Μετά την ηλικία των 55 ετών, η συστολική πίεση (μεγάλη) είναι πιο επικίνδυνη από τη διαστολική (μικρή). Η υπέρταση κατά κανόνα δεν προκαλεί κανένα σύμπτωμα. Η διάγνωση της υπέρτασης τίθεται όταν σε τουλάχιστον 2-3 επισκέψεις σε γιατρό η συστολική πίεση είναι σταθερά πάνω από 140 ή η διαστολική πάνω από 90 ή και τα δύο. Τα ίδια διαγνωστικά όρια ισχύουν και στους ηλικιωμένους. Η καλή ρύθμιση της πίεσης εξουδετερώνει πλήρως τον κίνδυνο από την υπέρταση. Στόχος της θεραπείας είναι συστολική πίεση κάτω από 140 και διαστολική κάτω από 90. Στους διαβητικούς και τους νεφροπαθείς ο στόχος είναι ακόμα χαμηλότερος (κάτω από 130 και 80). Στη χώρα μας λιγότεροι από το 25% των υπερτασικών είναι καλά ρυθμισμένοι. Η πίεση στο σπίτι πρέπει να μετριέται μόνο σε συνθήκες ηρεμίας, σε καθιστή θέση, 1-2 φορές την εβδομάδα. Για τη μέτρηση της πίεσης στο σπίτι προτιμώνται τα ηλεκτρονικά πιεσόμετρα βραχίονα εκ των οποίων λίγα είναι αξιόπιστα. Τα πιεσόμετρα καρπού δεν συνιστώνται. Η μείωση του σωματικού βάρους και της κατανάλωσης αλατιού και οινοπνευματωδών βοηθούν στη μείωση της πίεσης. Τα αντιυπερτασικά φάρμακα χορηγούνται καθημερινά, συνήθως αμέσως μετά το πρωινό ξύπνημα. Δεν πρέπει να γίνονται προσωρινές αλλαγές της θεραπείας από τους αρρώστους επειδή η πίεση βρέθηκε αυξημένη ή χαμηλή. Η λήψη υπογλώσσιων χαπιών επειδή η πίεση βρέθηκε αυξημένη είναι λανθασμένη αλλά και επικίνδυνη τακτική.
• Η αυξημένη LDL-χοληστερίνη (κακή χοληστερίνη) αυξάνει σημαντικά τον κίνδυνο εμφράγματος. Αντίθετα, η αύξηση της HDL-χοληστερίνης (καλή χοληστερίνη) μειώνει τον κίνδυνο.
• Η αύξηση της LDL-χοληστερίνης οφείλεται τόσο σε διαταραχή του μεταβολισμού του οργανισμού, όσο και σε κακή διατροφή. Η μείωση του βάρους του σώματος, η κατάλληλη δίαιτα και η συστηματική σωματική άσκηση βελτιώνουν τη χοληστερίνη. Κριτήριο για την έναρξη φαρμακευτικής αγωγής είναι κυρίως οι τιμές της LDL-χοληστερίνης και ο συνολικός κίνδυνος του κάθε αρρώστου, ο οποίος εξαρτάται από τη συνύπαρξη άλλων προβλημάτων (π.χ. υπέρταση, διαβήτης, στεφανιαία νόσος, κ.λπ.). Τόσο η θεραπεία της αυξημένης χοληστερίνης, όσο και της υπέρτασης, κατά κανόνα χορηγούνται για όλη τη ζωή.